Suy giảm miễn dịch biến chứng nghiêm trọng

Tổng quan

Suy giảm miễn dịch biến chứng nghiêm trọng (Severe Combined Immunodeficiency: SCID) là một rối loạn di truyền hiếm gặp, đặc trưng bởi hệ thống miễn dịch bị khiếm khuyết nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cả tế bào lympho T và tế bào lympho B. Sự suy giảm này làm suy yếu nghiêm trọng khả năng chống lại nhiễm trùng của cơ thể. SCID thường được phát hiện trong vài tháng đầu đời và nếu không được điều trị, bệnh thường tử vong khi được hai tuổi. Những tiến bộ trong xét nghiệm sàng lọc ở trẻ sơ sinh và các phương pháp điều trị như cấy ghép tế bào gốc đã cải thiện đáng kể kết quả.

Nguyên nhân và phân loại

SCID được phân loại dựa trên khiếm khuyết di truyền tiềm ẩn và các tế bào miễn dịch bị ảnh hưởng:

1. SCID liên kết X: Do đột biến ở gene IL2RG (loại phổ biến nhất), ảnh hưởng đến chuỗi gamma chung được chia sẻ bởi một số thụ thể interleukin, làm suy yếu tín hiệu tế bào T và tế bào B.

2. Khiếm khuyết adenosine deaminase: Đột biến ở gene ADA gây ra sự tích tụ chất chuyển hóa độc hại, phá hủy tế bào lympho.

3. Khiếm khuyết RAG1/2: Đột biến ở gene RAG1 hoặc RAG2 làm ảnh hưởng đến quá trình tạo ra các thụ thể miễn dịch đa dạng.

4. Khiếm khuyết Jak3: Đột biến ở JAK3 phá vỡ các con đường truyền tín hiệu cytokine cần thiết cho sự phát triển của tế bào T.

5. Khiếm khuyết thụ thể IL-7: Đột biến ở IL7R dẫn đến sự phát triển của tế bào T bị suy yếu nhưng chức năng của tế bào B được bảo tồn tương đối.

Các loại hiếm gặp hơn bao gồm đột biến ở các gene như CD3D, CD3E, ZAP70 và các loại khác.

Triệu chứng

Các triệu chứng của SCID thường biểu hiện trong vài tháng đầu đời do nhiễm trùng tái phát, nghiêm trọng:

– Nhiễm trùng thường xuyên và nghiêm trọng:

• Viêm phổi
• Tiêu chảy mãn tính
• Tưa miệng (nhiễm nấm Candida)

– Chậm phát triển: Tăng trưởng và tăng cân kém.

– Nhiễm trùng cơ hội: Chẳng hạn như cytomegalovirus, Pneumocystis jirovecii hoặc nhiễm nấm.

– Mô lympho không có hoặc kém phát triển: Amidan và hạch bạch huyết nhỏ hoặc không có.

Chuẩn đoán 

Chẩn đoán sớm là rất quan trọng để ngăn ngừa nhiễm trùng gây tử vong. Các bước chẩn đoán bao gồm:

• Sàng lọc trẻ sơ sinh: Sử dụng TREC (T-cell receptor excision circles) để xác định sản xuất tế bào T thấp.
• Công thức máu toàn phần (CBC): Phát hiện số lượng tế bào lympho thấp.
• Đo lưu lượng tế bào: Xác nhận tế bào T, tế bào B và tế bào sát thủ tự nhiên (NK) thấp hoặc không có.
• Xét nghiệm di truyền: Xác định các đột biến cụ thể gây ra SCID.
• Xét nghiệm chức năng miễn dịch: Đánh giá mức độ immunoglobulin và phản ứng vaccine.

Điều trị

SCID là tình trạng cấp cứu y khoa, cần được điều trị ngay lập tức để ngăn ngừa nhiễm trùng đe dọa tính mạng. Các lựa chọn bao gồm:

Ghép tế bào gốc tạo máu (Hematopoietic Stem Cell Transplantation: HSCT):

• Phương pháp điều trị tiêu chuẩn vàng, thường có tác dụng chữa khỏi.
• Kết quả tốt nhất đạt được khi thực hiện trước khi nhiễm trùng phát triển, lý tưởng nhất là trong vài tháng đầu đời.

Liệu pháp gene:

• Thử nghiệm nhưng ngày càng thành công đối với một số loại gene nhất định như ADA-SCID và SCID liên kết X.
  Bao gồm việc sửa chữa khiếm khuyết di truyền trong tế bào gốc của chính bệnh nhân.

Liệu pháp thay thế enzyme (Enzyme Replacement Therapy: ERT):

• Được sử dụng cho ADA-SCID để cung cấp enzyme adenosine deaminase bị thiếu (ví dụ: PEG-ADA).

Chăm sóc hỗ trợ:

• Thuốc kháng sinh và thuốc dự phòng chống nấm: Để ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Liệu pháp thay thế immunoglobulin: Cung cấp kháng thể bị thiếu.
• Tránh tiêm vắc-xin sống và các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng nghiêm ngặt.

Tiên lượng

Tiên lượng cho SCID phụ thuộc rất nhiều vào chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời:

Nếu không điều trị: SCID hầu như đều tử vong trong vòng hai năm đầu đời.

Có điều trị:

• HSCT: Tỷ lệ sống sót lâu dài vượt quá 90% nếu ghép sớm.
• Liệu pháp gene: Kết quả khả quan trong các nghiên cứu ban đầu, đặc biệt là đối với ADA-SCID.
• ERT: Hiệu quả trong việc kiểm soát ADA-SCID, nhưng thường kết hợp với các phương pháp điều trị khác.

Trong khi những người được điều trị thường có cuộc sống bình thường, một số người có thể gặp phải tình trạng phục hồi miễn dịch không hoàn toàn hoặc các biến chứng tự miễn. Thường cần theo dõi suốt đời để theo dõi chức năng miễn dịch. Sàng lọc trẻ sơ sinh sớm đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện kết quả, cho phép can thiệp trước khi có triệu chứng.